50 jaar ESO

Wie vandaag 50 jaar of ouder is, weet heel goed dat tijden snel veranderen. Zeker als het op technologie aankomt. Maar ook wie jonger is kan er niet omheen: de technologische vooruitgang raast als een sneltrein aan ons voorbij. Wat vandaag je van het is, is morgen weer achterhaalt en zelfs dan staan er alweer nieuwe ideeën in de startblokken. Wanneer je 50 jaar wordt, kijk je al eens terug op je leven. Hoe is het begonnen, wat waren je dromen, welke wegen heb je bewandeld en wat heb je er uiteindelijk van gemaakt. En misschien nog belangrijker, waar wil je verder nog naar toe? Het is niet anders met de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, oftewel ESO (Southern European Observatory). Op 5 oktober zal het 50 jaar geleden zijn dat de ESO-conventie ondertekend werd door enkele Europese landen. Eén daarvan was België.

Voor het ECNS een reden te meer om op 5 oktober het startschot te geven voor ‘Een MAANd onder de sterren’. Met ESO’s internationale expositie van ‘AWESOME UNIVERSE’ als leidraad, waar 50 adembenemende beelden ons de meest verbluffende objecten uit de kosmos laten zien, zullen we in oktober de ene na de andere activiteit die met sterrenkunde te maken heeft aan elkaar breien. Starten doen we dan met het verjaardagsevenement van de ESO, waar we onder andere, live, een blik door de VLT (Verry Large Telescope) kunnen werpen. Een uniek gegeven. Net als ‘AWESOME UNIVERSE’, net als ‘Een MAANd onder de sterren’. Voor meer info over het totaalconcept van deze unieke maand kan je op deze pagina terecht. Maar geen verjaardagsfeest zonder even terug te kijken naar hoe het begon. Een beknopt stukje geschiedenis van het 50 jaar exploreren van de Zuidelijke sterrenhemel.

Het begon met een simpel idee…

Niet voor niets is Nederland vandaag een vooraanstaand land inzake astronomie en alles daaromheen. Op 21 juni 1953 werd het idee om een gezamenlijke Europese sterrenwacht op te richten voor het eerst gevoerd tijdens een conferentie in Leiden. Kort daarna werd dit idee verder besproken tijdens een conferentie in Groningen. Op de volgende foto zien we, van links naar rechts: V. Kourganoff, Frankrijk, J.H. Oort, Nederland en H. Spencer, Groot-Brittannië.

ESO/A.Blaauw

Op 26 januari 1954 verklaren vooraanstaande astronomen uit 6 verschillende landen de intentie te hebben om een gezamenlijk Europees observatorium op te richten onder de Zuidelijke sterrenhemel.

In 1959 begint de zoektocht naar een geschikte observatieplaats. Eerst in Zuid-Afrika (foto hieronder: testen op een site in de Karroo Regio), later in in Zuid-Amerika.

ESO/J.Dommanget

Op 5 oktober 1962 ondertekenen vijf stichtende leden, België, Frankrijk, Duitsland, Nederland en Zweden de ESO-conventie. Otto Heckmann (1901- 1983) wordt de eerste Directeur Generaal van de ESO op 1 november 1962 in het Hamburg-Bergedorf Observatorium, waar de ESO haar kantoor tevens opent. In diezelfde maand wordt gestart met het testen van verschillende sites in Chili. Dit land wordt dan ook kort daarop gekozen om er een site uit te bouwen voor het ESO-observatorium. De ESO-conventie wordt op 17 januari 1964 geratificeerd door stichtende landen Frankrijk, Nederland, Duitsland en Zweden. In de maanden daarna wordt door Chili en de ESO de Conventio, de overeenkomst tussen Chili en de ESO, geratificeerd.

De site

In dat zelfde jaar wordt beslist om de site voor het observatorium toe te wijzen op de berg Chinchado Nord, later bekend als La Silla (hieronder in 1964).

ESO

In maart van 1965 wordt dan gestart met de werken en anderhalf jaar later, in november, ziet de 1-meter ’Mid-Infrared Kapteyn Photometer’ het eerste licht (foto hieronder).

ESO

In oktober 1967 wordt België officieel lid van de ESO. In de loop van de volgende jaren wordt het observatorium versterkt met tal van verschillende telescopen. In 1969 volgt dan de inauguratie van het observatorium in La Silla en die van het hoofdkwartier van de ESO, in de hoofdstad van Chili, Santiago.

In 1979 sluit de ESO een overeenkomst met Duitsland om het nieuwe hoofdkwartier (foto hieronder) te vestigen in Garching bij München. De inauguratie hiervan volgt op 5 mei 1981. In de jaren ervoor en erna groeit net als het instrumentarium ook het aantal landen dat zich aansluit bij de ESO.

ESO

Op 8 december 1987 wordt de beslissing genomen (foto hieronder) om over te gaan tot de bouw van ‘s werelds grootste aardobservatietelescoop tot op heden: de Verry Large Telescope, kortweg de VLT. In oktober 1988 schenkt Chili een stuk land aan de ESO: Paranal. In 1990 wordt deze site gekozen voor het bouwen van de VLT.

ESO/C.Madsen

In 1998 wordt het bewijs geleverd, door twee verschillende teams, dat de uitdijing van het heelal versnelt. Dit wordt vastgesteld door waarnemingen met telescopen van de ESO op La Silla. Later zal de Nobelprijs voor fysica worden toegekend voor deze ontdekking.

Ondertussen wordt de VLT in fases opgestart en in werking gesteld. De resultaten blijven niet uit: de leeftijd van de oudste ster in ons melkwegstelsel wordt ontdekt en ook de eerste exoplaneet ooit waargenomen, gebeurt door de ogen van de VLT. Het gaat zelfs verder tot het meten van de spectra in de atmosfeer van exoplaneten.

ESO

In 2011 wordt de eerste antenne van het ALMA-project in werking gesteld en een jaar later wordt alweer de goedkeuring gegeven voor het programma van de E-ELT: de European Extremely Large Telescope (artists impression hieronder). Met deze 40-meter reuze telescoop zullen we het heelal nog beter kunnen verkennen. Waarmee we kunnen stellen dat de technologie voor de komende 50 jaar net zo min zal stilstaan als de voorbije 50….